Giảo cổ lam là một thảo dược quý được biết đến với nhiều công dụng tốt cho sức khỏe. Sử dụng giảo cổ lam làm trà uống thưởng thức thay cho các loại trà truyền thống hiện rất được ưa chuộng. Vậy cây thuốc giảo cổ lam có đặc điểm, công dụng như thế nào, cách dùng giảo cổ lam để đem đến hiệu quả tốt nhất cho sức khỏe? Tất cả các thông tin sẽ được giải đáp trong nội dung bài viết này!
Mục lục
Tại sao gọi Giảo cổ lam là cây thuốc?
Giảo cổ lam có tên khoa học là Gynostemma pentaphyllum thuộc loại dây leo họ bầu bí. Ngoài ra tại Nhật Bản, giảo cổ lam còn có tên gọi là “phúc ấm thảo“, ở Trung Quốc gọi là “cỏ trường thọ”. Tại Việt Nam, cây giảo cổ lam còn có các tên gọi như cỏ thần kỳ, cỏ trường thọ, cây trường sinh, ngũ diệp sâm.
Tất cả các tên gọi khác của giảo cổ lam đều được đặt dựa theo tác dụng mà giảo cổ lam đem lại cho sức khỏe. Với thành phần chính là saponin và flavonoid, cùng các chất vi khoáng như kẽm, sắt, mangan, phốt pho … đây chính là những thành phần giúp giảo cổ lam có tác dụng chữa bệnh.
Giảo cổ lam được coi là cây thuốc quý cả trong Tây y lẫn Đông y. Từ xa xưa giảo cổ lam đã được vua chúa sử dụng để tăng sức khỏe, kéo dài tuổi thọ, làm đẹp cho cung phi. Ngày nay qua nhiều các nghiên cứu đã chứng minh được các tác dụng hỗ trợ điều trị hạ mỡ máu, tiểu đường, huyết áp, phòng ngừa tai biến do tim mạch… của giảo cổ lam. Chính vì vậy Giảo cổ lam là một cây thuốc!
Đặc điểm của cây thuốc giảo cổ lam
Mô tả thực vật
Giảo cổ lam là loại cây thân thảo, mảnh họ dây leo. Cây leo nhờ tua cuốn mọc ở nách lá. Lá giảo cổ lam thoạt nhìn giống như lá kép chân vịt nhưng chúng mọc đơn có xẻ chân vịt rất sâu. Hoa giảo cổ lam là loại hoa đơn tính mọc khác gốc. Cụm hoa hình chùy, có nhiều hoa nhỏ màu trắng và ở bầu có 3 vòi nhụy. Quả giảo cổ lam có hình cầu với đường kính 5 – 9 mm. Khi chín quả có màu đen.
- Cây giảo cổ lam 3 lá : Cây có ba lá, dây khá lớn, cây tươi nhấm có vị ngọt, không đắng. Hiệu quả điều trị của giảo cổ lam 3 lá không cao , ít dùng trong y học và đang nghiên cứu .
- Cây giảo cổ lam 5 lá: mọc trên các vách núi đá vôi ở độ cao 1000m so với mực nước biển ( Giảo cổ lam 5 lá mọc rất nhiều ở vùng núi đá vôi), cây không mọc ở các loại đất thông thường. Đây là loại giảo cổ lam được cả thể giới sử dụng bởi vì nó rất tốt cho sức khỏe, có thể nói là tốt nhất trong các loại giảo cổ lam hiện nay.
- Cây giảo cổ lam 7 lá: cây có 7 lá, mọc hoang dại nhiều. Hiện loại giảo cổ lam này vẫn đang được nghiên cứu thêm và chưa có công bố cụ thể
Cây giảo cổ lam mọc ở đâu?
Cây giảo cổ lam thường mọc ở độ cao từ 200 – 2000 m so với mực nước biểm. Cây phân bố chủ yếu ở các khu rừng thưa ẩm, rậm rạp và những vùng có khí hậu mát lạnh quanh năm. Điển hình là mọc ở các nước Châu Á như Trung Quốc, Triều Tiên, Nhật Bản, Indonesia và Ấn Độ. Ở Việt Nam, giảo cổ lam phát hiện ở núi Phan Xi Păng và một số tỉnh ở vùng núi phía Bắc.
Tại Việt Nam, năm 1977 giáo sư Phạm Thanh Kỳ cùng nhóm nghiên cứu của mình tìm thấy cây giảo cổ lam lần đầu tiên tại SaPa. Loài thảo dược này bao gồm một quần thể rất rộng lớn mọc trên một khu rừng nguyên sinh có độ cao 2000m so với mực nước biển, thuộc dãy Hoàng Liên Sơn của dãy núi Phan- xi -păng tỉnh Lào Cai.
Hiện nay, loài cây thần kỳ này còn được phát hiện ở một số vùng như: vùng núi đá vôi của tỉnh Hòa Bình, tỉnh Hà Giang,Cao Bằng. Các vùng còn lại vẫn chưa tìm ra hoặc có nhưng với trữ lượng ít, không đáng kể.
Bộ phận dùng, thu hái, chế biến và bảo quản
- Bộ phận dùng: Lá
- Thu hái: Quanh năm
- Chế biến: Sau khi thu hoạch, lá trường sinh thảo sẽ được rửa sạch rồi phơi khô dưới nắng
- Bảo quản: Nơi khô ráo, tránh ánh nắng mặt trời và môi trường ẩm ướt
Thành phần hóa học
Qua các nghiên cứu, phân tích tính lý dược của giảo cổ lam cho thấy, dược liệu này chứa các thành phần chính là Saponin, Flavonoid, Gypenosid, chất Adenosin, lượng lớn acid amin, khoáng chất và vitamin như P, Mn, Fe, Zn, Se,… .. Hoạt chất Saponin ở thảo dược tự nhiên này có cấu trúc triterpen kiểu dammaran giống với Saponin trong tam thất và nhân sâm nhưng hàm lượng lại nhiều hơn hai nguyên liệu này gấp 3 – 4 lần.
Phân biệt cây thuốc giảo cổ lam
Phân biệt với các loại giảo cổ lam khác
Việt Nam phổ biến có 3 loại là 3 lá, 5 lá, 7 lá chét. Trong đó, cây thuốc giảo cổ lam là loại dùng giảo cổ lam 5 lá. Để phân biệt giảo cổ lam 5 lá với các loại giảo cổ lam khác có thể phân biệt như sau:
Dạng tươi ngoài phân biệt dựa vào số cánh lá trên lá còn có thể dựa vào vị đắng để phân biệt:
- Giảo cổ lam 3 lá khi tươi nhấm có vị ngọt, không đắng
- Giảo cổ lam 5 lá khi tươi nhấm có vị đắng
- Giảo cổ lam 7 lá khi tươi nhấm có vị rất đắng rất khó chịu
Dạng khô:
- Giảo cổ lam 3 lá khi phơi khô có vị nhạt, không có mùi thơm, không có vị đắng
- Giảo cổ lam 5 lá (cây thuốc giảo cổ lam) khi phơi khô dậy mùi thơm rất đặc trưng, khi hãm với nước sôi có vị đắng trước ngọt sau và rất thơm ngon
- Giảo cổ lam 7 lá khi phơi khô không có mùi thơm đặc trưng, khi pha uống có vị rất đắng, khó uống
Phân biệt với các loài cây khác
Cây Giảo cổ lam là cây leo bằng tua cuốn mọc ở nách lá, đây là đặc điểm của họ bầu bí (Curcubitaceae) phân biệt với các cây họ Nho (Vitaceae) leo bằng tua cuốn mọc đối diện với lá.
Phân biệt với các loại cây họ leo bầu bí có thể dựa vào đặc điểm nhận dạng, tuy nhiên khi phơi khô rất khó phân biệt với các loại cây họ leo khác.
Ngoài ra hiện tại cây thuốc giảo cổ lam chưa thấy mọc dưới đồng bằng, chỉ mọc trên núi đá vôi. Tuy nhiên hiện nay có thể trồng được ở nhà nhưng phải trong chỗ râm mát. Bên cạnh đó, hàm lượng các hoạt chất trong cây còn phụ thuộc rất nhiều vào điều kiện môi trường, cây Giảo cổ lam cho hàm lượng hoạt chất tốt nhất phải ở độ cao trên 1000m, không khí và nguồn nước phải sạch. Do vậy, Giảo cổ lam 5 lá chất lượng hiện nay rất hiếm.
Tác dụng đối với sức khỏe của cây thuốc giảo cổ lam
Tác dụng của cây thuốc giảo cổ lam dựa trên thành phần trong cây dược liệu này, cụ thể:
✔ Hoạt chất Saponin giúp:
- Giảm Cholesterol trong máu bằng cách ngăn chặn tái hấp thụ của nó .
- Giảm nguy cơ ung thư bằng cách ngăn chặn tế bào ung thư phát triển.
- Tăng cường khả năng miễn dịch. Saponin cũng giúp hệ thống miễn dịch chống lại và bảo vệ vi khuẩn, vius xâm nhập cơ thể.
- Chất chống oxy hóa
- Giảm nguy cơ ung thư đại tràng
✔ Chất grypenosid: có tác dụng kìm hãm tế bào ung thư đặc biệt là ung thư phổi, ung thư vú, ung thư tử cung và ung thư đại tràng.
✔ Chất phanosid: giúp ổn định đường huyết cho